🔱 भगवान श्रीदत्तात्रेयांची आयुधांची प्रयोजने 🔱

🔱 भगवान श्रीदत्तात्रेयांची आयुधांची प्रयोजने 🔱

अत्रिवरद भगवान श्रीदत्तात्रेय यांनी जी आयुधे धारण केलेली आहेत त्याचे प्रयोजन आपण लक्षात घेणे हे उपासनेच्या दृष्टीने अत्यंत आवश्यक आहे. वस्तुतः भगवान श्रीदत्तात्रेय हे परिपूर्ण आत्मस्वरूप असल्यामुळे ते स्वभावतःच आप्तकाम व पूर्णकाम असेच आहेत. ते षड्गुणैश्वर्यसंपन्न असल्यामुळे त्यांना काही मिळवावयाचे उरलेले आहे असे नाही. त्याचप्रमाणे काही अपुरे पडले आहे असेही नाही. अशा स्थितीत त्यांना आयुधे धारण करण्याची काय आवश्यकता आहे? तत्वतः त्यांना स्वतःला आयुधांची काही आवश्यकता नसली तरी भक्तजणांच्या कल्याणासाठीच त्यांनी आयुधे धारण केलेली आहेत. यावर कोणी अशी शंका घेईल की, अहो परमात्मा हा तर 'सत्यसंकल्प' आहे. तो बसल्या ठिकाणीच स्वतःच्या संकल्पबलाने भक्तजणांचे सर्व मनोरथ पूर्ण करू शकतो. त्याला आयुधांची आवश्यकता काय आहे? माला ही जपाकरिता धारण करावयाची असते. क्वचित ती भूषण म्हणूनही धारण केली जाते. "माल्यते इति माला" अशी माला शब्दाची व्युत्पत्ती आहे. जपासाठी अथवा भूषण म्हणून हातामध्ये अथवा गळ्यामध्ये जी धारण केली जाते तिला माला असे म्हणतात. दत्तात्रेय यांना तर जप करण्याचे काहीच कारण नाही. कारण त्यांना जप करून सिद्धी वगैरे मिळवावयाच्या नाहीत. ते स्वतःच सिध्दराज आहेत. ते स्वतःच भूषणभूत असल्यामुळे त्यांना माला धारण करण्याचे काहीच कारण दिसत नाही. मग ही माला कशासाठी ? त्याचप्रमाणे संध्यादि ब्रह्मकर्म करण्यासाठी आवश्यक ते जल जवळ ठेवण्याकरिता कमंडलु धारण केला जातो. कमंडलु म्हणजे एक विशिष्ठ प्रकारचे जलपात्र होय. परमात्मा हा नित्यशुद्ध व तृप्त असल्यामुळे त्याला जलाची आवश्यकताच नाही. मग हा कमंडलु कशाला? त्रिशूळ आणि चक्र ही दोन्ही शस्त्रे आहेत. ती स्वसंरक्षणासाठी अथवा शत्रूंचे निर्दालन करण्यासाठी धारण केली जातात. परमात्मा हा तर अद्वय असल्यामुळे निर्भय आहे. त्याला भय कोणाचे ? तो अव्दितीय अथवा समदर्शी असल्यामुळे त्याला कोणाचीही भीती असणे शक्य नाही, व त्याला कोणी शत्रूही नाही. मग त्रिशूळ आणि चक्र ही आयुधे कशाला? त्याचप्रमाणे शंख हा आपल्या विशिष्ट नादाने आनंद देत असतो. नित्य आनंदस्वरूप असलेल्या दत्तात्रेयांना शंखनादाने काय आनंद मिळणार? तसेच डमरूच्या नादानेही निजानंदामध्ये निमग्न असलेल्या दत्तत्रेयांना अधिक काय आनंद मिळणार? अशा रीतीने दत्तात्रेयांना कोणत्याच आयुधाचे काही प्रयोजन नसताना त्यांच्या सहाही हातात ही चिन्हे अथवा आयुधे त्यांनी का धारण केली?

प्रश्नकर्त्यांनी निर्दिष्ट केलेले वरील सर्व प्रश्न अगदी बरोबर आहेत. दत्तात्रेय यांना वरील कोणत्याही आयुधांचे स्वतःला काहीच प्रयोजन नसले तरी त्यांनी भक्तजनांच्या कल्याणाकरिताच ही आयुधे धारण केलेली आहेत यद्यपि त्यांना स्वसंकल्पबलानेच भक्तजनांचे कल्याण करता येणे शक्य आहे. तथापि ते भक्तजनांच्या ध्यानासाठी सगुण - साकाररूप धारण करून सर्व आयुधांसह भक्तजनांच्या पुढे विराजमान झालेले आहेत. त्यांच्या या मंगलमय सगुण-साकार रूपाच्या ध्यानानेच उपासकांची मने शांत व प्रसन्न होतात आणि त्यांना सर्व सिद्धिंचा लाभ होतो. याच अभिप्रायाने परमेश्वराने दत्तात्रेय यांच्या अवतारांत हे रूप व ही आयुधे धारण केलेली आहेत.

संदर्भ - श्रीदत्तात्रेय षोडशावतार चरितानि

©#श्रीगुरूशरण

नवनाथ दत्त मंदिर सावनेर जिल्हा नागपुर